از ریاض تا کاخ سفید؛ دیدار تاریخی ترامپ و الشرع
ملاقات دونالد ترامپ با احمد الشرع، رییس‌جمهوری موقت سوریه، در ۱۹ آبان ۱۴۰۴ نقطه‌ای تعیین‌کننده در روابط دو کشوری است که بیش از یک دهه در اوج خصومت قرار داشتند.
این دیدار بر پایه مذاکره‌ای شکل گرفته که پنج ماه و نیم پیش در ریاض آغاز شد و اکنون به نقطه‌ای رسیده که می‌تواند مسیر آینده سوریه پس از سقوط اسد و نقش آمریکا در بازسازی نظم منطقه‌ای را تغییر دهد.
با این حال، چالش‌هایی مانند خشونت‌های فرقه‌ای مارس ۲۰۲۵ که صدها غیرنظامی علوی را درگیر کرد، نشان‌دهنده شکنندگی این روند است.
الشرع چه موقعیتی در ساختار جدید سوریه دارد؟
احمد حسین الشرع، رییس‌جمهوری موقت کنونی سوریه، در فضای سیاسی پسا سقوط بشار اسد به یکی از مهم‌ترین چهره‌های کشور تبدیل شده است.
او در ۲۹ ژانویه ۲۰۲۵ به‌عنوان رییس‌جمهوری موقت در کنفرانس پیروزی انقلاب سوریه معرفی شد و تلاش کرد رابطه دمشق را با پایتخت‌های منطقه و غرب از بن‌بست خارج کند.
گذشته الشرع به عنوان رهبر سابق جبهه‌النصره و سپس هیات تحریر الشام و جایزه ۱۰ میلیون دلاری آمریکا برای سر او همچنان ابهاماتی ایجاد می‌کند، هرچند هیات تحریر الشام در سال ۲۰۲۵ میلادی منحل شد و او به سمت حکومت مدنی چرخیده است.
در دوره انتقالی پس از فروپاشی حکومت سابق، او به‌تدریج با چند محور خود را تثبیت کرد: بازسازی نهادهای مرکزی مانند ادغام گروه‌های مسلح در ارتش ملی، مذاکره با بازیگران محلی از جمله توافق با نیروهای دموکراتیک سوریه در مارس ۲۰۲۵ و تلاش برای بازگرداندن سوریه به ساختارهای رسمی منطقه‌ای.
همین نقش فعال باعث شد آمریکا، که سال‌ها رابطه‌ای منجمد با دمشق داشت، به‌دنبال یک مسیر تازه گفت‌وگو برآید، از جمله خارج کردن الشرع از لیست تروریسم و تعلیق تحریم‌های فردی.
اولین دیدار: ریاض، نقطه‌ای برای شکستن یخ روابط
اولین ملاقات مستقیم میان ترامپ و احمد الشرع در ۱۴ مه ۲۰۲۵ در ریاض انجام شد؛ دیداری که پس از ملاقات مشهور بیل کلینتون و حافظ اسد در ژنو در سال ۲۰۰۰، نخستین گفت‌وگوی رو‌در‌روی رهبران آمریکا و سوریه به شمار می‌رفت.
گفت‌وگوی ریاض پس از ۲۵ سال سکوت دیپلماتیک، مسیر تازه‌ای در روابط دو کشور باز کرد و پایه‌گذاری روندی شد که با سفر الشرع به واشینگتن وارد مرحله دوم شده است.
این گفت‌وگو نشان داد آمریکا حاضر است نقش سوریه را در نظم منطقه‌ای پس از سقوط اسد از جمله در تشویق به عادی‌سازی روابط با اسرائیل بازتعریف کند.
در همان دیدار، دو طرف درباره مجموعه‌ای از پرونده‌های سنگین از سرنوشت بازداشت‌شدگان و مفقودان مانند آمریکایی‌های گم‌شده در سوریه تا مسیر محدودسازی نفوذ بازیگران خارجی و مبارزه با شبکه‌های تندرو مانند بقایای داعش مذاکره کردند.
در روزهای بعد از دیدار ریاض، چراغ سبزهای اولیه برای تعلیق بخشی از تحریم‌های فردی دیده شد؛ امری که از نظر دمشق یک پیام سیاسی مهم بود و از منظر واشینگتن یک امتیاز مشروط برای آزمایش مسیر همکاری.
ترامپ الشرع را «جوان، جذاب و مبارز با گذشته‌ای قوی» توصیف کرد.
دیدار در واشینگتن: چه چیزهایی روی میز است؟
دیدار دوشنبه ترامپ و الشرع بی‌سابقه است زیرا برای نخستین‌بار از زمان استقلال سوریه در سال ۱۹۴۶، یک رییس‌جمهوری سوری وارد کاخ سفید می‌شود.
این رویداد اهمیت نمادین و سیاسی ویژه‌ای دارد و قرار است مشخص کند آیا توافق‌های اولیه ریاض به نقشه عملی برای همکاری تبدیل می‌شوند یا گفت‌وگو همچنان در سطح تعارفات و انتظار باقی خواهد ماند.
پیش از این سفر، منابع آمریکایی تاکید کردند که تحریم‌ها از جمله قانون سزار ۲۰۱۹ مهم‌ترین محور گفت‌وگو خواهند بود.
تحریم‌های فردی تعلیق‌شده بخش کوچکی از پازل‌اند و بخش‌های اصلی از جمله چارچوب‌های قانونی گسترده‌تر برای لغو یا تعدیل نیازمند پیشرفت مشخص در حوزه‌های انسانی و امنیتی هستند.
همین نکته باعث شده واشینگتن بر «نقشه راه مرحله‌ای و قابل‌راستی‌آزمایی» تأکید کند، مانند الحاق سوریه به ائتلاف ضد داعش.
در کنار تحریم‌ها، امنیت مرزی و مبارزه با بقایای داعش از دیگر محورهای اصلی است.
آمریکا می‌خواهد بداند دمشق چگونه می‌خواهد کنترل مناطق خارج از پایتخت را پایدار نگه دارد و چه سازوکاری برای جلوگیری از بازگشت گروه‌های مسلح در نظر گرفته است، به ویژه پس از خشونت‌های فرقه‌ای مارس که ضعف دولت انتقالی را نشان داد.
همزمان، نقش بازیگران منطقه‌ای به‌ویژه ترکیه، لبنان و ایران، در محاسبات واشینگتن قرار دارد. آمریکا در ماه‌های اخیر سیگنال داده که تمایل دارد سوریه در دوره جدید با رویکردی متفاوت نسبت به مداخله بازیگران خارجی حرکت کند.
اینکه الشرع تا چه حد حاضر به ارائه تضمین‌های روشن در این حوزه در مسائلی مانند کاهش نفوذ ایران باشد، یکی از پرسش‌های اصلی دیدار دوشنبه است.
در عرصه داخلی سوریه نیز واشینگتن انتظار دارد طرح‌های اولیه درباره بازسازی ساختارهای قضایی، روند آشتی داخلی با تمرکز بر اقلیت‌ها مانند علویان، وضعیت بازداشتگاه‌ها و سازوکارهای انتخاباتی در چهار سال آینده ارائه شود.
این موارد در گفت‌وگوهای گذشته نیز مطرح شده بود، اما اکنون وزن بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا هر نوع گشایش اقتصادی از نظر آمریکا باید با اصلاحات حداقلی در حوزه حکمرانی همراه باشد، به ویژه پس از انتقادات بین‌المللی به خشونت‌های فرقه‌ای.
چرا این دیدار اهمیت دارد؟
اهمیت دیدار دوشنبه چند لایه است. از یک‌سو، برای نخستین‌بار پس از پایان حکومت اسد، آمریکا فرصت دارد مستقیما بر مسیر شکل‌گیری ساختار سیاسی جدید سوریه اثر بگذارد و سهم خود را در بازسازی نظم منطقه‌ای تعریف کند، از جمله از طریق توافق‌های ضدتروریسم.
از سوی دیگر، دمشق تلاش می‌کند از انزوای سال‌های جنگ فاصله بگیرد و به شبکه سیاسی و اقتصادی منطقه بازگردد؛ بازگشتی که بدون تفاهم با آمریکا ممکن نیست، اما چالش‌هایی مانند ضعف امنیتی را برجسته می‌کند.
این دیدار همچنین پیام مهمی برای بازیگران منطقه‌ای دارد. ترکیه باید جایگاه خود را در هماهنگی امنیتی جدید با توجه به حمایت از ارتش ملی سوریه بازتعریف کند، لبنان زیر سایه تنش‌های مرزی نگاه محتاطانه‌ای به روابط تازه دمشق-واشینگتن دارد و ایران نیز با دقت مسیر این گفت‌وگو را دنبال می‌کند. زیرا هرگونه بازآرایی در سوریه می‌تواند به‌طور مستقیم بر جایگاه و نفوذ منطقه‌ای تهران اثر بگذارد.
ملاقات ریاض آغاز گفت‌وگویی بود که در واشینگتن به آزمون اصلی رسیده است. اگر دو طرف بتوانند بر سر زنجیره‌ای از تعهدات مرحله‌ای، شفاف و قابل‌سنجش مانند الحاق به ائتلاف ضد داعش و اصلاحات مرتبط با اقلیت‌ها به توافق برسند، این سفر می‌تواند به نقطه چرخش روابط آمریکا و سوریه تبدیل شود؛ نقطه‌ای که مسیر بازسازی سیاسی و اقتصادی سوریه را هموارتر و نقش واشینگتن را پررنگ‌تر می‌کند.
اما اگر فاصله میان خواست‌های دو طرف از یکدیگر از تحریم‌ها گرفته تا امنیت و از بازداشت‌شدگان تا نفوذ بازیگران خارجی پر نشود، و چالش‌هایی مانند خشونت‌های فرقه‌ای و انتقادات بین‌المللی به الشرع نادیده گرفته شود، ممکن است گفت‌وگوها به مسیری طولانی و نامطمئن کشیده شود.